Cael lletywr
Mae'r cyngor hwn yn berthnasol i Cymru. Gweler cyngor ar gyfer Gweler cyngor ar gyfer Lloegr, Gweler cyngor ar gyfer Gogledd Iwerddon, Gweler cyngor ar gyfer Yr Alban
Mae lletywr yn rhywun sy'n byw gyda chi yn eich cartref. Efallai eu bod yn ffrind neu’n aelod o’r teulu, ond gallant hefyd fod yn rhywun nad ydych yn eu hadnabod.
Gall lletywr aros gyda chi am ddim neu dalu rhent i chi, ac weithiau gwasanaethau eraill fel prydau bwyd, glanhau neu olchi dillad.
Nid yw lletywr fel arfer yn cael defnydd unigryw o ystafell. Mae hyn yn golygu y gallwch fynd i mewn i'w hystafell, er enghraifft i'w glanhau. Fodd bynnag, dylech barchu eu preifatrwydd a dim ond mynd i mewn i'w hystafell fel y cytunwyd.
Cyn cael lletywr dylech ystyried:
y gofod y byddwch yn ei rannu gyda’ch lletywr
yr effaith ar eich budd-daliadau
yr effaith ar eich sefyllfa ariannol
a oes angen caniatâd arnoch
cyflwr eich cartref
sut i ddod o hyd i letywr
y cytundeb y byddwch yn ei wneud gyda’ch lletywr
Gwirio a fyddant yn lletywr
Bydd yr unigolyn ond yn lletywr os bydd y ddau bwynt canlynol yn berthnasol:
roeddech yn byw yn y lle fel eich unig neu brif gartref cyn i chi gytuno i adael iddyn nhw fyw gyda chi
byddwch yn rhannu ‘gofod byw’ gyda nhw – fel cegin, ystafell fyw neu ystafell ymolchi
Nid yw gofod byw yn cynnwys coridorau, grisiau, ardaloedd storio neu fynedfeydd.
Os nad ydynt yn lletywr
Mae statws tai yr unigolyn yn dibynnu ar a ydych yn berchen ar eich cartref neu’n ei rentu.
Os ydych yn rhentu eich cartref, byddwch yn ei isosod iddyn nhw. Gwiriwch y rheolau am is-osod os ydych yn rhentu eich cartref.
Os ydych yn berchen ar eich cartref, dylech geisio cymorth cyfreithiol.
Gwirio sut y gallai cael lletywr effeithio ar eich budd-daliadau
Gallai cael lletywr effeithio ar eich budd-daliadau. Mae’n dibynnu pa fudd-daliadau rydych yn eu cael.
Os ydych yn cael Credyd Cynhwysol
Mae sut yr effeithir ar eich Credyd Cynhwysol yn dibynnu a yw eich lletywr yn aelod o’r teulu.
Os yw eich lletywr yn aelod o'ch teulu
Efallai y bydd eich taliadau Credyd Cynhwysol yn newid. Bydd hyn yn dibynnu ar eich amgylchiadau chi a’r lletywr.
Os yw eich lletywr yn aelod o'ch teulu, gallwch chi a’r aelod o'ch teulu siarad â chynghorydd.
Os nad yw eich lletywr yn aelod o’r teulu
Os ydych yn cael lletywr nad yw’n aelod o’ch teulu, ni fydd hyn yn effeithio ar faint o Gredyd Cynhwysol a gewch.
Nid yw unrhyw rent a gewch gan eich lletywr yn cael ei drin fel incwm, felly ni fydd yn newid faint o Gredyd Cynhwysol a gewch.
Os ydych yn rhentu gan y cyngor neu gymdeithas tai a bod gennych ystafell sbâr, efallai eich bod eisoes yn cael llai o Gredyd Cynhwysol. Gelwir hyn yn ‘gostyngiad meini prawf maint’ ac fe’i gelwir yn aml yn ‘dreth ystafell wely’. Ni fydd cael lletywr yn newid hyn. Bydd ystafell eich lletywr yn dal i gael ei chyfrifo fel un sbâr a bydd y gostyngiad yn dal i effeithio arnoch chi.
Mae Rupa yn byw ar ei phen ei hun mewn fflat cymdeithas tai 2 ystafell wely am rent o £100 yr wythnos. Mae Rupa yn cael caniatâd i gael lletywr gan ei landlord. Mae'n codi tâl o £40 yr wythnos ar ei lletywr am ei hystafell wely sbâr.
Mae’r gostyngiad meini prawf maint ar gyfer yr ystafell wely ychwanegol yn golygu bod gostyngiad o 14% yn cael ei gymhwyso i’r rhan ‘costau tai’ o Gredyd Cynhwysol Rupa. Mae hyn yn ostyngiad o £14. Gall Rupa ddefnyddio incwm y lletywr wythnosol i dalu am y diffyg o £14.
Os ydych yn cael Budd-dal Tai
Mae sut yr effeithir ar eich Budd-dal Tai yn dibynnu a yw eich lletywr yn aelod o'ch teulu ac a ydych yn rhentu gan y cyngor neu gymdeithas tai.
Os nad yw eich lletywr yn aelod o'ch teulu
Gallwch godi tâl o £20 yr wythnos ar eich lletywr heb i hynny effeithio ar eich budd-daliadau. Bydd unrhyw beth a godwch dros £20 yr wythnos yn cael ei gyfrif fel incwm a bydd yn effeithio ar eich budd-daliadau. Os ydych chi'n rhoi prydau i'ch lletywr fel rhan o'u rhent, dim ond 50% o'r hyn rydych chi'n ei godi dros £20 yr wythnos fydd yn cael ei gyfrif fel incwm.
Mae John yn codi £30 yr wythnos ar ei letywr, sydd ddim yn cynnwys prydau bwyd. Dim ond £10 o hwn fydd yn cael ei drin fel incwm pan fydd yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) yn cyfrifo faint o Fudd-dal Tai y byddai John â hawl i’w gael bob wythnos.
Os yw eich lletywr yn aelod o'ch teulu
Efallai y bydd eich Budd-dal Tai yn cael ei leihau. Mae'r swm yn dibynnu ar incwm eich perthynas. Efallai na fydd yn cael ei leihau os ydych chi neu'ch perthynas yn hawlio budd-daliadau penodol.
Os ydych chi'n ystyried rhentu ystafell i aelod o'ch teulu, gallwch chi a’r aelod o'ch teulu siarad â chynghorydd i weld sut y gallai hyn effeithio arnoch chi.
Os ydych yn rhentu gan y cyngor neu gymdeithas tai
Os ydych yn rhentu gan y cyngor neu gymdeithas tai, gallai eich Budd-dal Tai gael ei leihau os oes gennych 1 neu fwy o ystafelloedd gwely sbâr. Gelwir hyn yn ‘ostyngiad maen prawf maint’ ac fe’i gelwir yn aml yn ‘dreth ystafell gwely’. Pan fyddwch yn cael lletywr, ni fydd yr ystafell yn sbâr mwyach ac ni fydd y gostyngiad maen prawf maint yn effeithio ar eich Budd-dal Tai.
Gallwch wirio sut mae’r gostyngiad maen prawf maint yn effeithio arnoch.
Os ydych yn cael budd-daliadau neu gredydau treth eraill
Gallai incwm gan letywr effeithio ar faint a gewch. Siaradwch â chynghorydd all wneud 'cyfrifiad gwell eich byd' i chi. Gallant gyfrifo a allech golli mwy o arian o'ch budd-daliadau nag y byddech yn ei gael mewn rhent gan eich lletywr.
Gwiriwch sut y bydd lletywr yn effeithio ar eich sefyllfa ariannol
Gallai cael lletywr gael effaith ar eich sefyllfa ariannol bersonol. Dylech ystyried sut y gallai eich treth ac yswiriant newid.
Y Dreth Gyngor
Os ydych yn byw ar eich pen eich hun ac eisiau cael lletywr, byddwch yn colli’r gostyngiad person sengl o 25% ar eich treth gyngor. Mae rhai eithriadau, er enghraifft os yw'r lletywr yn fyfyriwr amser llawn. Gallwch wirio a fyddwch yn parhau i gael disgownt y dreth gyngor.
Treth incwm
Mae unrhyw rent a gewch fel arfer yn incwm trethadwy. Fodd bynnag, efallai na fydd yn rhaid i chi dalu treth incwm ar y rhent a gewch gan eich lletywr. Gelwir hyn yn 'Gynllun Rhentu Ystafell'.
Gallwch wirio’r rheolau ar gyfer y Cynllun Rhentu Ystafell ar GOV.UK
Yswiriant cynnwys
Os oes gennych yswiriant cynnwys cartref, dylech ddweud wrth eich yswiriwr eich bod yn cael lletywr. Efallai y bydd yr yswiriwr yn cynyddu eich premiwm, ond mae'n dal yn bwysig dweud wrthynt. Os na wnewch chi, efallai na fydd eich polisi yswiriant yn ddilys - mae hyn yn golygu na fydd eich eiddo yn cael ei ddiogelu.
Gwirio a oes angen caniatâd arnoch
Dylech wirio a oes gennych hawl cyfreithiol i gael lletywr. Bydd hyn yn dibynnu a ydych yn rhentu neu’n berchen ar eich cartref.
Os ydych yn rhentu eich cartref
Gwiriwch a yw eich cytundeb neu gontract tenantiaeth yn dweud bod angen i chi:
cael caniatâd eich landlord cyn cael lletywr
dweud wrth eich landlord am newidiadau yn eich aelwyd – gallai hyn gynnwys cael lletywr
Yn y rhan fwyaf o achosion, bydd eich cytundeb neu gontract tenantiaeth yn dweud bod angen caniatâd eich landlord arnoch cyn y gallwch gael lletywr. Os bydd angen caniatâd arnoch ac nad ydych yn ei gael, gallech fod mewn perygl o gael eich troi allan.
Hyd yn oed os nad yw'r cytundeb yn dweud unrhyw beth am letywr, mae'n well cael caniatâd.
Mewn rhai sefyllfaoedd nid oes angen caniatâd gan eich landlord i gael lletywr. Mae hyn os:
oes gennych gontract meddiannaeth ddiogel
ydych yn rhentu’n breifat ac mae gennych denantiaeth wedi’i diogelu neu wedi’i rheoleiddio a ddechreuodd cyn 15 Ionawr 1989 – oni bai bod amod yn eich cytundeb tenantiaeth sy’n dweud na allwch wneud hyn
Os oes gennych gontract meddiannaeth safonol, efallai y bydd eich datganiad ysgrifenedig yn dweud bod angen caniatâd eich landlord arnoch i gael lletywr.
Gall eich landlord wrthod os yw'n rhoi esgus rhesymol i chi. Er enghraifft, efallai y bydd eich landlord yn dweud na allwch gael lletywr oherwydd ei fod am osgoi:
● gorlenwi yn yr eiddo
● rhywun sy'n byw yn yr eiddo nad yw i fod i wneud hynny - er enghraifft, person ifanc mewn cynllun tai ar gyfer pobl dros 55 oed
● ymddygiad gwrthgymdeithasol - os bu unrhyw honiadau cyfredol neu flaenorol o ymddygiad gwrthgymdeithasol
Os ydych yn berchen ar eich cartref
Gwiriwch eich contract morgais. Fel arfer bydd yn dweud eich bod angen caniatâd eich benthyciwr cyn rhentu'r eiddo cyfan neu ran ohono.
Os ydych yn lesddeiliad, neu'n byw mewn eiddo rhanberchenogaeth, dylech wirio'ch cytundeb prydles i weld a oes unrhyw delerau ynghylch cael lletywr. Efallai y bydd angen i chi gael cytundeb y rhydd-ddeiliad neu'r landlord yn gyntaf.
Gwirio cyflwr eich cartref
Rhaid i chi sicrhau bod eich cartref yn ddiogel, ac na fydd eich lletywr yn cael ei anafu oherwydd cyflwr eich cartref. Mae hyn yn cynnwys gwirio diogelwch tân eich cartref - er enghraifft, sicrhau bod larwm tân gweithredol wedi'i osod ar bob llawr.
Mae'n rhaid i chi hefyd ddilyn rheoliadau diogelwch nwy os oes gennych letywr. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i'ch offer nwy gael eu gwirio bob blwyddyn gan beiriannydd sydd wedi cofrestru gyda Gas Safe.
Gwirio a oes angen i chi gofrestru gyda'r cyngor
Os bydd pobl luosog yn byw yn eich cartref nad ydynt yn rhan o’r un teulu, efallai eich bod yn ‘dŷ amlfeddiannaeth’ (HMO).
Dyma pryd mae o leiaf 3 o feddianwyr mewn 2 ‘aelwyd’ neu fwy yn rhannu eiddo. Mae cartref yn cael ei ddosbarthu fel person sengl, cwpl neu deulu sy'n byw gyda'i gilydd.
Os ydych yn berchen ar eich cartref, nid oes rhaid i chi gyfrif unrhyw aelodau o'r teulu sy'n byw gyda chi fel arfer. Gallai hyn olygu y gallwch gael un lletywr heb ddod yn HMO - hyd yn oed os oes 3 neu fwy o bobl yn byw yno.
Bydd yn rhaid i chi gyfrif aelodau eich teulu eich hun o hyd os ydych yn berchen ar eich cartref gyda phrydles sy’n llai na chyfanswm o 21 mlynedd.
Mae Amar yn byw gyda'u 2 o blant. Mae Amar yn berchen ar y cartref, felly nid yw eu plant yn cyfrif tuag at y 3 deiliad ar gyfer HMO. Dim ond Amar sy'n cyfrif.
Maen nhw'n cael lletywr o'r enw Jess. Mae 2 berson bellach yn cyfrif fel meddianwyr HMO: Amar a Jess.
Mae hyn yn golygu nad yw'r cartref yn HMO.
Beth i'w wneud os yw eich tŷ yn HMO
Bydd gennych gyfrifoldebau cyfreithiol ychwanegol – gan gynnwys sicrhau bod offer nwy a thrydanol yn ddiogel ac yn cael eu gwirio’n rheolaidd.
Efallai y bydd yn rhaid i chi gael trwydded HMO gan eich cyngor neu awdurdod lleol - mae hyn yn dibynnu ar faint o bobl sydd yn eich eiddo a rheolau'r cyngor.
Mae hyn yn berthnasol os ydych yn rhentu neu'n berchen ar eich cartref.
Gallwch wirio gofynion diogelwch a thrwyddedu HMO.
Gwneud cais am drwydded HMO os ydych yn rhentu’n breifat
Os bydd cael lletywr yn troi eich eiddo rhent yn HMO, bydd angen i’ch landlord wneud cais am drwydded HMO. Efallai na fydd eich landlord am wneud hyn - oherwydd mae'r drwydded yn costio arian ac efallai y bydd angen iddynt wneud newidiadau i'r eiddo cyn y gallant gael y drwydded.
Dod o hyd i letywr
Efallai y gallwch ddod o hyd i letywr drwy:
● gwirio hysbysebion ar-lein neu mewn papurau newydd gan bobl sy'n chwilio am ystafell - neu fe allech chi osod hysbyseb eich hun ● gofyn i'ch ffrindiau neu gymdogion a ydynt yn adnabod rhywun a allai fod â diddordeb ● gofyn i’ch landlord a oes ganddo gynllun a all eich helpu i ddod o hyd i letywr - os ydych yn denant tŷ cymdeithasol
Ffurfio cytundeb gyda'ch lletywr
Mae’n syniad da gwneud cytundeb gyda’ch lletywr. Gallwch wneud cytundeb llafar, ond mae'n well i chi a'ch lletywr lofnodi cytundeb ysgrifenedig. Mae hyn er mwyn i hawliau a chyfrifoldebau pob un ohonoch gael eu nodi'n glir.
Yn eich cytundeb dylech gynnwys:
cost y rhent ac unrhyw brydau neu wasanaethau sydd wedi'u cynnwys - a pha mor aml y dylid talu hwn
maint blaendal y lletywr - os oes un
rhestr o'r dodrefn sydd wedi'u cynnwys yn ystafell y lletywr
pa mor aml y byddant yn talu rhent - er enghraifft, yn fisol
Os nad ydych yn gwybod pryd y bydd eich lletywr yn symud allan, dylech hefyd gynnwys hyd y cyfnod rhybudd os yw’r naill neu’r llall ohonoch am ddod â’ch cytundeb i ben. Bydd hyn fel arfer yr un fath â pha mor aml y mae disgwyl i'ch lletywr dalu rhent. Er enghraifft, os yw’r rhent yn ddyledus yn fisol, gallech gynnwys cyfnod rhybudd o 1 mis.
Os yw eich lletywr yn aros gyda chi am gyfnod penodol o amser, dylech hefyd ystyried a ydych am gynnwys:
‘cymal terfynu’ – mae hyn yn gadael i chi neu’ch lletywr ddod â’ch cytundeb i ben yn gynnar am unrhyw reswm
cymal ychwanegol yn caniatáu i chi roi rhybudd os bydd eich lletywr yn torri unrhyw delerau yn eich cytundeb
Os byddwch yn ychwanegu cymal terfynu, dylech hefyd ddweud pa mor hir fydd y cyfnod rhybudd, er enghraifft 1 mis.
Gallwch wirio sut i ddod â’ch cytundeb i ben gyda’ch lletywr.
Hyd yn oed os nad oes gennych gytundeb ysgrifenedig gyda’ch lletywr, chi fydd eu landlord o hyd. Mae hyn yn cynnwys os yw eich lletywr yn ffrind neu'n aelod o'r teulu.
Bydd gan eich lletywr hawliau penodol o hyd. Mae hyn yn cynnwys yr hawl i fyw yn yr eiddo fel eu cartref a rhannu gofod byw gyda chi. Gallwch wirio hawliau lletywr.
Gallwch ddewis ymrwymo i gontract meddiannaeth gyda'ch lletywr. Bydd hyn yn rhoi hawliau ychwanegol iddynt.
Os byddwch yn penderfynu gwneud hyn bydd yn ofynnol yn gyfreithiol i chi roi datganiad ysgrifenedig iddynt.
Gallwch wirio beth i’w gynnwys mewn datganiad ysgrifenedig ar wefan Llywodraeth Cymru.
Help us improve our website
Take 3 minutes to tell us if you found what you needed on our website. Your feedback will help us give millions of people the information they need.
Adolygwyd y dudalen ar 26 Medi 2019