Gweld faint o iawndal allech chi ei gael am wahaniaethu

I weld faint gallwch chi ofyn amdano, mae angen i chi ystyried beth all tribiwnlys orchymyn eich cyflogwr i’w dalu os byddwch yn ennill hawliad gwahaniaethu. Gall y tribiwnlys ei orchymyn i dalu iawndal am:

• unrhyw arian rydych chi wedi’i golli oherwydd y gwahaniaethu – yr enw ar hyn yw colled ariannol ac mae’n cynnwys colledion hyd at yr adeg rydych chi’n debygol o gael swydd newydd os ydych chi wedi colli’ch swydd
• loes neu drallod rydych chi wedi’i ddioddef oherwydd y gwahaniaethu – ‘brifo teimladau’ yw hyn
• anaf personol, fel iselder ysbryd neu anaf corfforol, a achosir gan y gwahaniaethu
• ymddygiad arbennig o wael gan eich cyflogwr – ‘iawndal gwaethygedig’ yw’r enw ar hwn

Mae’n bosib y bydd gennych hawliadau eraill yn ogystal â gwahaniaethu. Mae gan yr hawliadau hynny reolau gwahanol am iawndal. Yr hawliadau mwyaf cyffredin sy’n mynd law yn llaw â hawliadau gwahaniaethu yw:

• cyflogau heb eu talu
• tâl gwyliau heb ei dalu
• methiant i ddilyn y weithdrefn gweithio hyblyg 

Os ydych chi wedi colli’ch swydd, efallai fod y canlynol yn daladwy i chi hefyd:

• tâl rhybudd
• tâl dileu swydd
• dyfarniad sylfaenol os ydych chi wedi cael eich diswyddo’n annheg ac wedi gweithio i’ch cyflogwr am fwy na 2 flynedd

Ychwanegwch y symiau hyn at eich hawliad neu gofalwch eu bod wedi’u cynnwys mewn cytundeb setlo. Dylech lunio rhestr o’r symiau rydych chi’n eu hawlio. Enw’r rhestr hon yw ‘rhestr golledion’.

Bydd cyfrifo faint o iawndal allech chi ei gael yn eich helpu i benderfynu beth i’w wneud os yw’ch cyflogwr yn cynnig arian i chi i atal yr achos rhag mynd i dribiwnlys.

Gweld pa arian rydych chi wedi’i golli

Efallai eich bod chi wedi colli arian am nifer o resymau – fel oherwydd i chi golli’ch swydd neu os yw’r gwahaniaethu wedi achosi i chi fod i ffwrdd o’r gwaith yn sâl.

Gallai’r arian rydych chi wedi’i golli gynnwys:

• eich cyflog net
• cyfraniadau pensiwn
• buddion cysylltiedig â gwaith – fel y defnydd o gar neu ffôn symudol y cwmni, colli llety am ddim, disgowntiau staff, yswiriant iechyd preifat neu yswiriant bywyd

Os cawsoch ddatganiad treth blynyddol, bydd yn dangos gwerth y budd. Os na, bydd rhaid i chi geisio ei gyfrifo, er enghraifft, os i chi golli llety am ddim, cyfrifwch faint fyddai’n costio i rentu rhywle tebyg. Gall sefydliadau moduro fel yr AA neu’r RAC roi syniad i chi o faint mae’n costio i redeg car.

Efallai eich bod wedi wynebu costau ychwanegol hefyd – fel cost mynd i’r Ganolfan Waith i hawlio budd-daliadau.

Efallai fod cost cael cymorth meddygol gyda salwch a achoswyd gan y gwahaniaethu – fel costau presgripsiwn tabledi gwrth-iselder neu gwnsela nad oedd ar gael ar y GIG.

Cadwch dderbynebau neu anfonebau ar gyfer unrhyw gostau ychwanegol gan y byddwch angen y rhain fel tystiolaeth.

Gweld faint gallwch chi ei hawlio am loes neu drallod – dyfarniadau brifo teimladau

Gallwch hawlio am y trallod emosiynol y mae’r gwahaniaethu wedi’i achosi i chi – ‘brifo teimladau’ yw hyn. Bydd angen i chi ddweud sut i’r gwahaniaethu wneud i chi deimlo. Gofynnwch i'ch teulu, ffrindiau, gweithwyr meddygol proffesiynol neu weithwyr cymorth fod yn dystion i sut wnaeth y gwahaniaethu effeithio arnoch chi.

Os aethoch i weld eich meddyg teulu am effaith y gwahaniaethu arnoch, gallech ofyn i’ch meddyg teulu am adroddiad – holwch os bydd yn codi ffi arnoch am hyn.

Gallwch hawlio iawndal am frifo teimladau am bron i unrhyw hawliad gwahaniaethu. Os ydych chi’n dal i fod yn gweithio i’ch cyflogwr, mae’n bosibl mai dyma’r unig hawliad ariannol allwch chi ei wneud.

Dylai isafswm y dyfarniad am frifo teimladau fod oddeutu £1,000.

Mae iawndal am frifo teimladau yn cael ei rannu’n dri band o’r enw ‘bandiau Vento’, yn seiliedig ar achos Vento v Chief Constable of West Yorkshire Police (2002).

Gallwch ofyn am swm uwch am frifo teimladau os yw'ch sefyllfa'n golygu bod yr achos wedi cael effaith wael arnoch - er enghraifft, os oeddech yn dioddef o salwch cysylltiedig â straen eisoes pan ddigwyddodd y gwahaniaethu. Dyma'r bandiau gyda dyfarniadau enghreifftiol:

Beth fydd tribiwnlys yn ei ystyried wrth benderfynu ar ddyfarniadau brifo teimladau

Bydd tribiwnlys yn ystyried amrywiaeth o ffactorau wrth benderfynu faint i’w ddyfarnu am frifo teimladau. Maent yn cynnwys:

• os oedd y gwahaniaethu yn fwriadol – byddwch chi fel arfer yn cael mwy am aflonyddu nag am wahaniaethu anfwriadol, yn enwedig gwahaniaethu anuniongyrchol (fel gwrthod caniatâd i weithio’n rhan-amser)
• pa mor ddifrifol oedd y gwahaniaethu a pha mor hir barodd e
• sut gwnaeth eich cyflogwr ymddwyn ar ôl y gwahaniaethu – os iddo ymddiheuro a mynd i’r afael â’r achos yn brydlon, byddwch yn cael llai yn ôl pob tebyg; os iddo ei anwybyddu neu eich cyhuddo o ddweud celwydd, rydych chi’n debygol o gael mwy
• yr effaith arnoch chi - po fwyaf difrifol yr effeithiau a pho hiraf maent yn para, mwya'n byd gewch chi
• os oeddech chi angen gweld eich meddyg teulu – mae hyn yn awgrymu achos mwy difrifol o frifo teimladau ac felly dyfarniad uwch o bosib

Gweld faint allwch chi ei hawlio os i chi ddioddef anaf – dyfarniadau anaf personol

Efallai eich bod chi wedi dioddef anaf corfforol neu broblem iechyd meddwl oherwydd y gwahaniaethu. Os felly, gallwch hawlio am hynny hefyd. Anaf personol yw enw hyn.

Yn y rhan fwyaf o achosion gwahaniaethu, mae’r iawndal brifo teimladau yn cynnwys effaith ar eich iechyd. Mewn rhai achosion prin, efallai eich bod chi wedi cael anaf corfforol neu broblem iechyd meddwl fwy difrifol. Os felly, gallwch wneud hawliad ychwanegol am anaf personol.

Byddwch angen adroddiad meddygol neu dystiolaeth arall i brofi mai’r gwahaniaethu oedd gwraidd y broblem iechyd.

Mae faint gewch chi yn dibynnu ar yr anaf. Dylech gael cyngor arbenigol.

Gwiriwch a allwch hawlio iawndal gwaethygedig

Gall tribiwnlys ddyfarnu iawndal gwaethygedig i chi os yw’ch cyflogwr:

• wedi gwahaniaethu yn eich erbyn yn fwriadol pan oeddent yn gwybod bod yr hyn yr oeddent yn eu gwneud yn erbyn y gyfraith, neu
• ymddwyn mewn modd arbennig o annymunol pan fyddant yn amddiffyn eich cais

Mae’n anarferol cael gwobr am iawndal gwaethygedig. Efallai y cewch un os oedd eich cyflogwr yn bwriadu eich brifo neu os oeddent yn anghwrtais neu’n ddiystyriol yn y gwrandawiad. Mewn un achos, dyfarnodd tribiwnlys £2,000 pan geisiodd y cyflogwr brofi bod y gweithiwr yn dweud celwydd ac na fyddai’n derbyn ei fod yn anabl er gwaethaf tystiolaeth feddygol ysgubol.

Faint yw’r llog ar eich dyfarniad

Dylech ofyn bod llog yn cael ei ychwanegu at eich hawliad.

Llog cyn penderfyniad

Gall tribiwnlys ddyfarnu llog i chi ar elfennau brifo teimladau a cholled ariannol eich iawndal. Y gyfradd llog ar hyn o bryd yw 8% y flwyddyn. I gael y gyfradd ddyddiol, rhannwch swm eich dyfarniad gyda 365 ac yna’i luosi gydag 8%. Trowch at y rhestr golledion enghreifftiol i weld sut mae cyfrifo llog.

Yn achos brifo teimladau, byddwch yn cael llog o’r dyddiad ddigwyddodd y gwahaniaethu hyd at ddyddiad y gwrandawiad.

Yn achos colled ariannol, byddwch yn cael llog o ddyddiad hanner ffordd rhwng y dyddiad ddigwyddodd y gwahaniaethu a’r dyddiad mae tribiwnlys yn cyfrifo’ch iawndal.

Mae’r rheolau ar log yn adran 139 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Llog ar ôl penderfyniad

Os nad yw’ch cyflogwr yn talu iawndal i chi o fewn 14 diwrnod i benderfyniad y tribiwnlys, gallwch gael llog ar gyfradd o 8% o’r dyddiad y cyfrifwyd yr iawndal hefyd.

Pryd gall eich iawndal gael ei leihau

Gall eich hawliad am golled ariannol gael ei leihau os i chi gael arian o swydd newydd, gwaith dros dro neu fudd-daliadau.

Gall gael ei leihau hefyd os oes siawns y byddech wedi cael eich diswyddo hyd yn oed pe bai'ch cyflogwr heb wahaniaethu yn eich erbyn.

Er enghraifft, gall eich diswyddo cyn ceisio gwneud addasiadau rhesymol. Mae hyn yn golygu y bydd wedi gwahaniaethu yn eich erbyn. Gallai ddadlau na fyddai’r addasiadau wedi gweithio ac y byddech wedi cael eich diswyddo ta beth.

Os yw tribiwnlys yn derbyn dadl eich cyflogwr, gallai leihau eich iawndal. Os yw o’r farn y byddech wedi cael ei diswyddo 6 mis yn ddiweddarach, dim ond 6 mis o iawndal fydd yn ei ddyfarnu i chi. Os yw’n meddwl bod tebygolrwydd o 50% y byddech wedi cael eich diswyddo ta beth, bydd yn lleihau’ch colledion 50%.

Gall iawndal gael ei leihau neu ei gynyddu hyd at 25% hefyd os na wnaethoch chi neu’ch cyflogwr ddilyn gweithdrefn gwyno neu ddisgyblu. Darllenwch fwy am gwynion cyflogaeth neu gamau disgyblu.

Paratoi rhestr golledion

Ar ôl i chi gyfrifo beth allwch chi ei hawlio, mae’n ddefnyddiol nodi popeth mewn ‘rhestr golledion’ neu ‘ddatganiad unioni’. Nid oes fformat penodol ar gyfer y ddogfen - y cyfan sydd angen i chi ei wneud yw nodi’n glir beth yw gwerth eich achos yn eich barn chi a pham.

Rhowch eich enw a ‘Rhestr golledion’ ar frig y dudalen. Ychwanegwch y dyddiad rydych chi’n cyfrifo’ch colledion. Os ydych chi eisoes wedi cychwyn achos tribiwnlys a bod gennych rif achos, ychwanegwch y rhif hwnnw ac enw’r achos.

Mae’n fuddiol dechrau’ch rhestr golledion gyda gwybodaeth gefndir yn nodi dyddiadau pwysig a symiau.

Yna rhowch benawdau ac adrannau wedi’u rhifo ar gyfer pob un o’r mathau o iawndal rydych chi’n ei hawlio – fel colli enillion a brifo teimladau. ‘Penawdau’r hawliad’ yw enw’r rhain.

Gorffennwch eich rhestr gyda phennawd ar gyfer llog – byddwch chi’n cael hwn ta beth gan amlaf ond mae’n syniad da ei gynnwys fel nad ydych yn ei anghofio.

Colli enillion

Nodwch pa arian rydych chi wedi’i golli o dan y pennawd hwn – fel eich cyflog, os i chi gael eich diswyddo neu’r gwahaniaeth mewn cyflog os i chi gael swydd newydd sy’n talu llai.

Os cawsoch chi unrhyw fudd-daliadau lles – fel Lwfans Ceisio Gwaith – dylech ddweud hynny a chynnwys y swm gawsoch chi. Bydd rhaid i chi dynnu hwn o’ch hawliad am golli enillion.

Os yw’ch colledion ariannol yn parhau – er enghraifft, os nad ydych chi wedi cael swydd newydd – dywedwch pa mor hir rydych chi’n credu fydd hi cyn i chi gael swydd newydd, neu un sy’n talu cyflog tebyg i’ch hen un. Mae pobl yn rhoi amcangyfrif mewn blociau o 3 mis gan amlaf – fel 3, 6, 9 neu 12 mis.

Gall fod yn anodd rhoi amcan o hyd a bydd rhaid i chi wneud yn siŵr bod gennych dystiolaeth i gefnogi’r hyn rydych chi’n ei ddweud – fel hysbysebion swydd yn dangos bod eich swydd yn talu’n well na swyddi eraill tebyg yn yr ardal.

Colled ariannol arall

Dylech gynnwys penawdau ar gyfer unrhyw golledion neu gostau eraill, fel colli pensiwn neu gostau teithio, a dangos sut rydych chi wedi cyfrifo’r rhain.

Brifo teimladau

Crynhowch yr effaith mae’r gwahaniaethu wedi’i chael arnoch. Nid oes rhaid i chi roi manylion llawn yma gan y byddant yn y dystiolaeth rydych chi’n ei rhoi i’r tribiwnlys.

Peidiwch â gofyn am yr uchafswm os na allwch chi ei gyfiawnhau. Os byddwch yn gofyn am swm afrealistig, ni fydd y tribiwnlys yn talu llawer o sylw i’ch rhestr colledion. Bydd yn ei gwneud hi’n anoddach i chi drafod telerau setliad gyda’ch cyflogwr hefyd.

Camau nesaf

Gallwch wneud hawliad i dribiwnlys cyflogaeth neu drafod telerau cytundeb setliad gyda’ch cyflogwr. Dylech bob amser fod yn barod i ystyried unrhyw gynigion rhesymol i setlo’ch hawliad.