Os ydych eisiau i’ch lletywr symud allan

Mae lletywr yn rhywun sy’n byw gyda chi ac sy’n rhannu ‘gofod byw’ gyda chi – er enghraifft cegin, ystafell fyw neu ystafell ymolchi. Nid yw gofod byw yn cynnwys coridorau, grisiau, ardaloedd storio neu fynedfeydd.

 Efallai bod eich lletywr yn byw gyda chi am ddim neu maen nhw’n talu rhent.

Gall lletywr fod yn ffrind i chi, yn aelod o’r teulu neu’n rhywun nad ydych yn ei adnabod. Chi yw eu landlord hyd yn oed os nad oes gennych gytundeb llety ysgrifenedig.

Os oes gennych broblem gyda'ch lletywr, dylech geisio dod o hyd i ateb cyn gofyn iddynt symud allan. Os ydych am iddynt symud allan, mae angen i chi ddilyn y broses gyfreithiol gywir.

Os bydd eich lletywr yn gwrthod gadael i chi ddod i mewn i'ch cartref, dylech gael cyngor cyfreithiol.

Pwysig

Os ydych mewn perygl oherwydd eich lletywr

Ffoniwch 999 i roi gwybod i’r heddlu am hyn.

Os nad ydych yn teimlo’n ddiogel ond nid yw’n argyfwng, ffoniwch 101.

Rhoi rhybudd i’ch lletywr adael

Mae’r swm o rybudd y mae'n rhaid i chi ei roi i’ch lletywr i symud allan fel arfer yn dibynnu ar:

• a oes gennych ddyddiad dod i ben

• a allwch fynd i mewn i ystafell eich lletywr heb ddweud wrthyn nhw yn gyntaf

Os ydych wedi rhoi contract meddiannaeth i’ch lletywr

Maen nhw’n ‘ddeiliad contract’. Mae hyn yn golygu bod ganddynt fwy o hawliau na’r rhan fwyaf o letywyr – rhaid i chi roi’r rhybudd cywir iddyn nhw.

Dylech gael cyngor cyfreithiol os ydych eisiau troi allan deiliad contract.

Gallwch roi rhybudd i’ch lletywr symud allan ar lafar oni bai bod eich cytundeb yn dweud bod yn rhaid iddo fod yn ysgrifenedig.

Nid oes angen gorchymyn llys arnoch i droi allan eich lletywr ond gallwch gael un os byddwch yn dewis hynny.

Er enghraifft, os byddant yn gwrthod gadael ar ôl i’r cyfnod rhybudd ddod i ben, efallai y byddwch yn dewis cael gorchymyn llys. Byddai hyn yn gadael i chi ddefnyddio swyddog gorfodi i wneud i'ch lletywr adael.

Bydd yn rhaid i chi dalu costau’r llys ymlaen llaw, felly dylech benderfynu a yw cael gorchymyn llys yn iawn i chi.

Os oes gennych ddyddiad dod i ben ar gyfer eich cytundeb

Byddwch ond yn gallu troi allan eich lletywr os bydd unrhyw rai o’r canlynol yn berthnasol:

• mae’r cyfnod penodol y gwnaethoch gytuno arno wedi dod i ben

• mae’r cytundeb yn cynnwys ‘is-gymal terfynu’ – mae hyn yn eich galluogi i’w derfynu yn gynnar ond bydd yn rhaid i chi barhau i roi’r rhybudd a nodir yn y cytundeb 

• mae eich cytundeb yn dweud y gall ddiweddu’n gynnar os bydd eich lletywr yn torri telerau penodol – ac maen nhw wedi torri’r telerau 

Os ydych yn troi eich lletywr allan oherwydd eu bod wedi torri amod, mae’n rhaid i chi roi’r swm o rybudd a nodir yn y cytundeb o hyd iddynt.

Os daeth y cyfnod penodol i ben ac na wnaethoch roi rhybudd i’ch lletywr, bydd ganddynt gytundeb treigl heb unrhyw ddyddiad gorffen y cytunwyd arno. Os bydd hyn yn digwydd, rhaid i chi ddilyn y rheolau sy'n berthnasol i drefniadau heb ddyddiad gorffen cytunedig.

Os na wnaethoch gytuno ar ddyddiad dod i ben gyda’ch lletywr

Rhaid i chi roi ‘rhybudd rhesymol’ i’ch lletywr i symud allan. Weithiau gall rhybudd rhesymol fod yn ychydig ddyddiau, ond mae’n fwy tebygol o fod o leiaf ychydig wythnosau.

Os yw’r cytundeb yn cynnwys cyfnod rhybudd sy’n hwy na’r isafswm rhybudd rhesymol, rhaid i chi roi’r cyfnod rhybudd hwy yn lle hynny.

Mae'r hyn sy'n rhesymol yn dibynnu ar bethau fel:

• pa mor hir y mae eich lletywr wedi byw gyda chi

• pa mor aml mae eu rhent yn ddyledus – er enghraifft, os yw’r rhent yn ddyledus yn fisol, gallai mis o rybudd fod yn rhesymol

• ymddygiad eich lletywr – er enghraifft os ydynt wedi difrodi’r eiddo neu wedi bod yn ymosodol, gallech roi llai o rybudd

Enghraifft

Mae Andrea yn rhannu ei hystafell fyw, ei chegin a’i hystafell ymolchi gyda’i lletywr. Bob pythefnos mae hi'n golchi ei gynfasau gwely ac yn glanhau ei ystafell.

Rhoddodd Andrea gytundeb i'w lletywr sy'n rhedeg o fis i fis.

Mae’r cytundeb yn dweud bod yn rhaid i Andrea roi 2 fis o rybudd i’w lletywr os yw am iddo symud allan. Mae hyn yn golygu mai 2 fis yw'r cyfnod rhybudd cywir.

Pe na bai Andrea wedi cytuno ar gyfnod rhybudd gyda’i lletywr, byddai’n rhaid iddi roi rhybudd rhesymol iddo adael yn lle hynny.

Os na wnaethoch gytuno ar ddyddiad gorffen gyda’ch lletywr a bod angen caniatâd arnoch i fynd i mewn i’w ystafell

Dylai’r cyfnod rhybudd fod yr un fath â’r ‘cyfnod rhent’ – y cyfnod rhent yw’r amser rhwng taliadau rhent. Er enghraifft, os yw eich lletywr yn talu rhent yn fisol, rhaid i chi roi mis o rybudd iddynt.

Nid yw’r hysbysiad yn ddilys oni bai ei fod yn dod i ben naill ai ar ddiwrnod cyntaf neu ddiwrnod olaf y cyfnod rhent.

Mae dechrau’r cyfnod rhent yn dibynnu ar y dyddiad y dechreuodd eich cytundeb gyda’r lletywr. Er enghraifft, os dechreuodd y cytundeb ar yr 2il o’r mis, byddai angen i ddiwedd y cyfnod o rybudd naill ai fod ar yr 2il neu’r 1af o’r mis.

Os bydd eich lletywr yn gwrthod symud allan

Os ydych wedi rhoi digon o rybudd iddyn nhw, fel arfer nid oes ganddyn nhw unrhyw hawl cyfreithiol i fod yn yr eiddo yn awr.

Os na wnaethoch roi contract meddiannaeth i’ch lletywr

Fel arfer gallwch chi gymryd camau i wneud i’ch lletywr symud allan, ar yr amod nad ydych chi’n bygwth nac yn aflonyddu arnynt. Er enghraifft, fe allech chi newid y cloeon tra maen nhw allan.

Os ydych yn bwriadu cymryd y math hwn o gamau, dylech gael cyngor gan gyfreithiwr yn gyntaf – os na fyddwch yn dilyn y broses gywir i orfodi eich lletywr i adael, gallech fod yn gwneud rhywbeth anghyfreithlon.

Nid oes angen gorchymyn llys arnoch i droi eich lletywr allan, ond gallwch gael un os yw’n gwrthod symud allan. Byddai hyn yn gadael i chi ddefnyddio swyddog gorfodi i wneud i'ch lletywr adael.

Bydd yn rhaid i chi dalu costau’r llys ymlaen llaw, felly dylech benderfynu a yw cael gorchymyn llys yn iawn i chi.

Os ydych wedi rhoi contract meddiannaeth i'ch lletywr

Rhaid i chi ddilyn y broses gyfreithiol gywir i droi deiliad contract allan. Dylech gael cyngor cyfreithiol i droi eich lletywr allan.

Os yw eich lletywr wedi gadael unrhyw eiddo ar ôl

Dylech drefnu amser sy'n gyfleus i chi a'ch lletywr iddynt gasglu eu heiddo.

Rhaid i chi gadw'r eiddo yn ddiogel am gyfnod rhesymol o amser. Mae’r hyn sy’n rhesymol yn dibynnu ar y sefyllfa – er enghraifft, os yw eich lletywr yn sâl ac yn methu â theithio dylech roi mwy o amser iddynt.

Os oes gan eich lletywr rent yn ddyledus i chi, ni chewch gadw ei eiddo i adennill yr arian sy’n ddyledus oni bai bod gennych orchymyn llys sy’n dweud y gallwch. Bydd angen cyngor cyfreithiol arnoch gan gyfreithiwr i gael gorchymyn gan y llys sirol.

Os nad yw eich lletywr wedi casglu ei eiddo ar ôl cyfnod rhesymol o amser, gallwch gael gwared arnynt. Os na fyddwch yn rhoi amser rhesymol i’ch lletywr gasglu ei eiddo, efallai y bydd yn gwneud hawliad arian yn eich erbyn yn y llys sirol.

Os gwnaethoch dalu i storio neu symud eu heiddo, efallai y gallwch gael yr arian yn ôl gan eich lletywr yn y llys hawliadau bychain.

Os yw eich lletywr wedi talu blaendal

Rhaid i chi roi’r blaendal yn ôl iddyn nhw.

Os gwnaethoch ddiogelu’r blaendal mewn cynllun blaendal tenantiaeth, mae angen i chi gysylltu â’r cynllun a gofyn iddynt anfon y blaendal yn ôl at eich lletywr.

Gallwch gymryd arian o'r blaendal i:

• talu am unrhyw atgyweiriadau – nid yw hyn yn cynnwys traul arferol fel carpedi wedi treulio

• talu am rywbeth mae eich lletywr wedi’i ddifrodi neu wedi’i gymryd - dylech edrych ar gyflwr a gwerth yr eitem wreiddiol i weithio allan faint o arian i ofyn iddyn nhw amdano

• talu unrhyw rent sy’n ddyledus gan eich lletywr

Os bydd angen i chi ddefnyddio eu blaendal, esboniwch pam i’ch lletywr. Dylech ond defnyddio’r arian i dalu am y broblem a rhoi’r gweddill o’r blaendal yn ôl iddyn nhw.

Os byddwch yn cadw mwy o’r blaendal nag sydd ei angen arnoch, efallai y bydd eich lletywr yn mynd â chi i’r llys i gael yr arian yn ôl. Efallai y bydd yn rhaid i chi dalu costau'r llys hefyd.

Os nad yw’r blaendal yn cynnwys y swm sydd ei angen arnoch neu os na thalodd eich lletywr flaendal, dylech ofyn iddynt am yr arian. Os byddant yn gwrthod, gallwch fynd â nhw i'r llys hawliadau bychain.

Gwiriwch a ddylech wneud hawliad bychan.