Edrychwch i weld beth yw eich hawliau yn y gwaith os ydych chi dan 18 oed

Fel arfer, bydd gennych fwy o hawliau yn y gwaith nag oedolyn ac efallai na fydd yn rhaid i chi weithio cymaint o oriau.

Mae’n syniad da i edrych ar eich oedran gadael ysgol ar wefan GOV.UK oherwydd mae eich hawliau’n dibynnu ar a ydych chi wedi cyrraedd yr oedran hwn.

Os ydych chi’n rhy ifanc i adael yr ysgol, edrychwch ar eich hawliau cyflogaeth a’ch oriau gwaith  ar GOV.UK.

Os ydych chi wedi gadael yr ysgol, neu wedi aros yn yr ysgol ar ôl y cyfnod y gallech chi wedi gadael, mae eich hawliau'n wahanol.

Faint o oriau y dylech chi weithio?

Fel arfer, ni ddylid gofyn i chi weithio mwy na 40 awr yr wythnos neu 8 awr y dydd.

Mae gan gyflogwr yr hawl i ofyn i chi weithio am fwy o amser mewn amgylchiadau eithriadol. Dim ond o dan yr amgylchiadau canlynol y gallan nhw ofyn hyn:

• os nad oes unrhyw un sy’n 18 oed neu'n hŷn ar gael i wneud y gwaith

• maen nhw eich angen chi oherwydd ei fod yn brysur yn sydyn neu i gadw’r gwasanaeth i fynd

• nad yw’r gwaith yn effeithio ar eich addysg na'ch hyfforddiant

Gallai hyn fod, er enghraifft, os ydych chi'n gweithio mewn cartref gofal a bod gwaith ychwanegol oherwydd bod nifer o breswylwyr yn sâl. Os yw'r oedolion a fyddai fel arfer yn gwneud shifft hefyd yn sâl, gellir gofyn i chi weithio.

Os ydych chi’n 16 neu’n 17 oed, mae gennych hawl i gael cyfnod rhesymol o amser o’r gwaith gyda thâl i astudio neu i gael hyfforddiant. Dylech gael eich cyfradd fesul awr arferol am weithio. I benderfynu beth sy'n rhesymol, bydd eich cyflogwr yn ystyried y canlynol:

• faint o amser o'r gwaith fydd arnoch ei angen 

• gofynion eich cwrs

• eu hanghenion busnes – er enghraifft, a allai rhywun arall wneud eich gwaith

Pa adegau o’r dydd y gallwch chi weithio?

Yn y rhan fwyaf o swyddi, ni ellir gofyn i chi weithio rhwng 10pm a 6am fel arfer. Os yw eich contract yn dweud bod yn rhaid i chi weithio tan 11pm, mae hynny'n iawn ond ni ddylech ddechrau gweithio cyn 7am y bore wedyn.

Gellir gofyn i chi weithio ar adegau eraill mewn amgylchiadau eithriadol. Gallai hyn fod, er enghraifft, os oes llifogydd wedi bod a bod yn rhaid i chi helpu i glirio.

Mewn rhai swyddi, gall eich cyflogwr ofyn i chi weithio yn y nos os yw pob un o'r amodau canlynol yn berthnasol:

• os nad oes unrhyw un sy’n 18 oed neu'n hŷn ar gael i wneud y gwaith

• mae’n brysur yn sydyn neu mae eich angen i gadw’r gwasanaeth i fynd

• ni fydd y gwaith yn effeithio ar eich addysg na'ch hyfforddiant

• rydych yn cael eich goruchwylio gan oedolyn - os yw hynny'n angenrheidiol er eich diogelwch

• rydych chi’n cael amser i orffwyso er mwyn gwneud iawn am y gwaith nos a wnaethoch - rhagor o wybodaeth am gael cyfnod gorffwyso ar ôl gweithio gyda’r nos  ar GOV.UK

Bydd yr oriau y gellir gofyn i chi eu gweithio yn dibynnu ar y swydd:

Enghraifft

Mae Mo yn gweithio mewn ysbyty a gofynnir iddo weithio tan hanner nos oherwydd bod yr oedolyn sydd fel arfer yn gwneud y shifft honno ar wyliau. Mae mwy o gleifion nag arfer ar hyn o bryd felly mae'r adran yn brysur iawn. Mae Mo yn cael gwneud y gwaith hwn oherwydd nad oes oedolyn ar gael ac mae mwy o waith nag arfer.

Eich hawliau o ran egwyliau ac amser i ffwrdd rhwng diwrnodau gweithio

Mae gennych hawl i egwyl 30 munud os ydych chi’n gweithio 4 awr a hanner neu fwy mewn shifft - gallwch chi a'ch cyflogwr benderfynu pryd y byddwch yn dewis cael eich egwyl. Efallai na chewch eich talu am eich egwyl - holwch eich cyflogwr.

Dylech gael cyfnod o 48 awr yn olynol i ffwrdd bob wythnos.

Rhaid i chi gael o leiaf 12 awr i ffwrdd rhwng pob diwrnod gwaith – oni bai fod eich diwrnod gwaith wedi’i rannu’n gyfnodau byr o waith.

Enghraifft

Mae Holly yn gweithio mewn caffi rhwng 8-11am bob bore a 5-9pm bob nos. Nid ydy hi angen 12 awr i ffwrdd dros nos oherwydd cafodd egwyl yn y prynhawn.

Gall eich cyflogwr ofyn i chi gael egwyliau byrrach neu lai na 12 awr i ffwrdd rhwng diwrnodau gwaith os ydy’r amodau canlynol yn berthnasol:

• nid oes unrhyw un sy’n 18 oed neu'n hŷn ar gael i wneud y gwaith

• cyfnod dros dro ydyw

• mae angen i’r gwaith gael ei wneud ar unwaith 

• mae rhywbeth annisgwyl wedi digwydd

• rydych chi’n cael amser i orffwyso er mwyn gwneud iawn am y newid mewn oriau- rhagor o wybodaeth am gael cyfnod gorffwyso ar ôl gweithio oriau annisgwyl  ar GOV.UK

Er enghraifft, gallai eich cyflogwr ofyn i chi gwtogi eich egwyl os ydych chi’n gweithio mewn bwyty a bod criw bws yn cyrraedd. Mae cydweithwyr eraill wedi ffonio i ddweud eu bod yn sâl a does neb arall i wneud y gwaith.

Edrychwch i weld pa waith sy’n iawn i chi ei wneud

Ni ddylid gofyn i chi wneud gwaith:

• nad ydych chi ddim yn abl yn gorfforol nac yn feddyliol i wneud

• sy’n risg i'ch iechyd oherwydd oerni, gwres neu ddirgryndod eithafol - er enghraifft drwy weithio gyda dril neu mewn rhewgell

Os ydych chi’n gweithio yn rhywle sy’n gwerthu alcohol

Holwch am reolau eich cyngor lleol ynghylch a allwch chi weini alcohol. Fel arfer, cewch wneud hynny os ydych yn gweithio mewn bar neu fwyty, ond mae rhai cynghorau'n dweud mai dim ond mewn caniau neu boteli y gallwch weini diodydd i bobl.

Gallwch ddod o hyd i’ch cyngor lleol ar GOV.UK.

Os gofynnir i chi weithio gyda chemegion

Ni allwch wneud gwaith lle gallech fod mewn cysylltiad â chemegion, deunydd gwenwynig neu ymbelydredd oni bai:

• ei fod yn rhan o’ch hyfforddiant

• eich bod yn cael eich goruchwylio gan berson profiadol

• bod eich cyflogwr yn eich cadw mor ddiogel â phosibl

Edrychwch i weld pa gyflog ac amser o'r gwaith y gallwch eu cael

Mae gennych hawl i’r un faint o wyliau â thal ag oedolyn - ewch i weld faint ddylech chi gael.

I wneud yn siŵr eich bod yn cael y swm cywir, ewch i weld yr isafswm cyflog ar gyfer eich oedran chi  ar GOV.UK. Dylech chi gael hwn hyd yn oed os ydych chi’n gweithio i rywun rydych chi’n ei adnabod, er enghraifft fel gwarchodwr plant.

Os yw eich cyflogwr yn eich trin yn annheg

Os mae eich cyflogwr yn gofyn i chi weithio am gyfnodau rhy hir neu ar adegau na ddylech chi fod yn gweithio  mae Acas yn gallu eich helpu. Corff sy’n cael ei ariannu gan y llywodraeth yw hwn a’i waith yw helpu gydag anghydfodau yn y gweithle. Byddan nhw yn eich helpu i benderfynu beth i'w wneud, er enghraifft gwneud cwyn i’r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch neu'ch cyngor lleol. 

Mewn sefyllfaoedd eraill, gallwch siarad â’ch cyflogwr i geisio datrys y broblem.