Check if you can take time off work

Mae gennych chi hawl i gael amser i ffwrdd o’r gwaith mewn rhai amgylchiadau. Gelwir y rhain yn ‘hawliau statudol’. Gall yr amser hwn i ffwrdd o’r gwaith fod yn absenoldeb â thâl neu’n absenoldeb di-dâl. Ni chewch eich talu am unrhyw absenoldeb di-dâl y byddwch yn ei gymryd.

Efallai y bydd eich cyflogwr yn gadael i chi gael amser ychwanegol i ffwrdd o’r gwaith ar ben eich hawliau statudol. Er enghraifft, efallai y byddant yn rhoi mwy o ddiwrnodau gwyliau â thâl i chi. Dylech edrych ar eich contract cyflogaeth i weld a oes gennych chi unrhyw hawliau ychwanegol i gael amser i ffwrdd o’r gwaith. 

Hyd yn oed os nad oes gennych chi gontract cyflogaeth ysgrifenedig, mae’n bosibl y bydd gennych chi hawliau ychwanegol o hyd. Er enghraifft:

• os ydych chi wedi cytuno ar hyn mewn sgwrs gyda’ch cyflogwr

• oherwydd y ffordd mae pethau’n cael eu gwneud yn eich gwaith

Os ydych chi am gymryd mwy o absenoldeb di-dâl nag y mae gennych chi hawl iddo, gallwch chi ofyn ond does dim rhaid i’ch cyflogwr gytuno i roi’r amser ychwanegol i ffwrdd o’r gwaith i chi. Dylech egluro eich rhesymau a gweld a allwch chi ddod i gytundeb.

Gwyliau â thâl

Fel arfer, bydd gennych chi hawl i o leiaf 5.6 wythnos o wyliau â thâl bob blwyddyn. Gallwch weld a oes gennych hawl i dâl gwyliau.

Absenoldeb salwch â thâl

Efallai y bydd gennych chi hawl i dâl salwch pan fyddwch chi i ffwrdd o’r gwaith oherwydd salwch neu os na allwch chi weithio oherwydd anaf. Mae’n dibynnu ar eich statws cyflogaeth. Gallwch weld a oes gennych hawl i dâl salwch.

Apwyntiad meddygol

Fel arfer, does gennych chi ddim hawl i gael amser o’r gwaith i fynd at y meddyg, y deintydd neu i apwyntiad ysbyty - hyd yn oed os cewch eich anafu mewn damwain yn y gwaith. Dylech wirio’ch contract cyflogaeth i weld a yw’n nodi a allwch chi gael amser i ffwrdd o’r gwaith ar gyfer yr apwyntiadau hyn ac a gewch chi dâl neu beidio.

Os nad yw eich contract yn nodi eich bod yn cael amser i ffwrdd o’r gwaith, gallwch ofyn i’ch cyflogwr am yr amser i ffwrdd o hyd. Does dim rhaid i gyflogwr gytuno i hynny, felly efallai y bydd yn rhaid i chi wneud y canlynol:

• cael yr apwyntiadau hyn y tu allan i oriau gwaith

• cymryd gwyliau

• gwneud iawn am yr amser yn nes ymlaen

Os ydych chi’n anabl neu os oes gennych chi gyflwr iechyd hirdymor

Rhaid i’ch cyflogwr wneud addasiadau rhesymol er mwyn i chi gael amser i ffwrdd o’r gwaith ar gyfer apwyntiadau meddygol sy’n ymwneud â’ch anabledd neu’ch cyflwr iechyd hirdymor.

Os na fydd eich cyflogwr yn gwneud hynny, gallai fod yn wahaniaethu. Gallwch weld sut mae gofyn i’ch cyflogwr am addasiadau rhesymol.

Amser i ffwrdd o’r gwaith oherwydd eich plant

Os ydych chi’n disgwyl babi, efallai y bydd gennych chi neu’ch partner hawl i’r canlynol:

• amser i ffwrdd o’r gwaith i fynychu apwyntiadau cyn geni

• tâl ac absenoldeb mamolaeth

• tâl ac absenoldeb tadolaeth

• tâl ac absenoldeb ar y cyd i rieni

• tâl ac absenoldeb mabwysiadu

Os ydych chi’n rhiant, efallai y gallwch chi hefyd gymryd absenoldeb rhiant di-dâl - er enghraifft i dreulio mwy o amser gyda’ch plentyn.

Gweld beth yw eich hawliau fel rhiant yn y gwaith.

Gofalu am rywun

Dim ond os ydych chi’n gyflogai y bydd gennych chi hawl i gael amser o’r gwaith i ofalu am rywun.

Mae’n bosibl eich bod yn gyflogai hyd yn oed os yw eich cyflogwr neu’ch contract yn nodi eich bod yn hunangyflogedig. Mae’n bosibl nad ydych chi’n gyflogai os ydych chi, er enghraifft, yn gweithio i asiantaeth neu os nad oes sicrwydd eich bod yn mynd i gael unrhyw waith.

Os nad ydych chi’n siŵr a ydych chi’n gyflogai, ewch i weld eich statws cyflogaeth.

Mewn rhai sefyllfaoedd, gallwch gymryd amser o’r gwaith i ofalu am rywun os yw’r sawl hwnnw yn ‘ddibynnydd’. Mae dibynyddion yn cynnwys:

• eich plentyn

• eich partner, gŵr, gwraig neu bartner sifil

• eich rhiant

• rhywun sy’n byw yn eich cartref, oni bai ei fod yn lletywr neu’n gyflogai i chi

• rhywun sy’n dibynnu arnoch chi, megis cymydog anabl

Gallwch chi gymryd amser o’r gwaith i ofalu am ddibynnydd mewn argyfwng neu os oes angen gofal tymor hir arnynt.

Gofalu am ddibynnydd mewn argyfwng

Bydd eich amser i ffwrdd o’r gwaith yn absenoldeb di-dâl oni bai bod eich contract cyflogaeth yn nodi eich bod yn cael eich talu. 

Rhaid i’r amser i ffwrdd o’r gwaith fod yn rhesymol a ni allwch gymryd dim mwy na’r amser mae’n cymryd i ddelio â’r broblem frys.

Er enghraifft, gallwch gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith pan mae’r canlynol yn berthnasol:

• mae rhywun yn mynd yn sâl neu’n cael ei anafu

• mae rhywun yn marw

• mae trefniadau gofal ar gyfer dibynnydd yn chwalu’n sydyn

• os oes angen i chi ddelio â digwyddiad annisgwyl sy’n ymwneud â’ch plentyn yn ei ysgol

Mae angen i chi roi gwybod i’ch cyflogwr cyn gynted ag y bo modd y bydd angen i chi fod i ffwrdd o’r gwaith. Mae angen i chi hefyd roi gwybod pam y bod angen i chi gael amser i ffwrdd o’r gwaith a phryd rydych chi’n disgwyl bod yn ôl.

Ceisiwch gael ateb gan eich cyflogwr ar bapur, gan y bydd yn helpu i gael cofnod os bydd problem yn nes ymlaen.

Gofalu am ddibynnydd sydd ag angen gofal tymor hir

Gallwch chi ofyn am hyd at 1 wythnos y flwyddyn i ffwrdd o’r gwaith i ofalu am ddibynnydd sydd ag angen gofal tymor hir. Ni fyddwch yn cael eich talu am eich amser i ffwrdd o’r gwaith. Gelwir y math hwn o absenoldeb yn ‘absenoldeb di-dâl i ofalwr’.

Mae gan eich dibynnydd angen gofal tymor hir os oes ganddo/ganddi:

• anabledd 

• salwch neu anaf sydd angen gofal am o leiaf 3 mis

• anghenion person hŷn sy’n gysylltiedig ag oedran

Rhaid i chi geisio rhoi cymaint o rybudd ag y gallwch i’ch cyflogwr. Gallwch gyfrifo faint o rybudd y dylech ei roi drwy ddyblu’r amser y bydd ei angen arnoch i ffwrdd o’r gwaith - er enghraifft, bydd angen i chi roi:

• 3 diwrnod o rybudd am rhwng hanner diwrnod a 1.5 diwrnod o absenoldeb

• 4 diwrnod o rybudd am 2 ddiwrnod o absenoldeb

• 6 diwrnod o rybudd am 3 ddiwrnod o absenoldeb

• 8 diwrnod o rybudd am 4 ddiwrnod o absenoldeb

• 10 diwrnod o rybudd am 5 ddiwrnod o absenoldeb

Efallai y bydd angen diwrnod i ffwrdd o’r gwaith arnoch chi ac yna diwrnod arall fis yn ddiweddarach. Er enghraifft, os oes angen i chi fynd â rhywun i’w hapwyntiadau ysbyty arferol.

Fe allwch gael rhagor o wybodaeth am absenoldeb di-dâl i ofalwr ar GOV.UK.

Cyfweliadau swydd

Fel arfer, nid oes gennych chi hawl i gael amser o’r gwaith ar gyfer cyfweliad am swydd. Gallech ystyried defnyddio rhywfaint o’ch amser gwyliau gyda thâl.

Os ydych yn cael eich diswyddo, efallai y bydd gennych chi hawl i gael rhywfaint o amser i ffwrdd o’r gwaith i ddod o hyd i swydd newydd. Mae hyn yn cynnwys amser i ffwrdd ar gyfer cyfweliadau. Gallwch weld a allwch chi gael amser i ffwrdd o’r gwaith ar gyfer cyfweliadau mewn sefyllfa o ddiswyddo.

Astudio neu hyfforddiant

Mae’n bosibl y bydd gennych chi’r hawl i ofyn am amser i ffwrdd o’r gwaith i astudio os ydych chi’n gyflogai.

Mae’n bosibl eich bod yn gyflogai hyd yn oed os yw eich cyflogwr neu’ch contract yn nodi eich bod yn hunangyflogedig. Mae’n bosibl nad ydych chi’n gyflogai os ydych chi, er enghraifft, yn gweithio i asiantaeth neu os nad oes sicrwydd eich bod yn mynd i gael unrhyw waith.

Os nad ydych chi’n siŵr a ydych yn gyflogai, ewch i weld eich statws cyflogaeth.

Your right to ask for time off to study or train also depends on your age.

Gwasanaeth rheithgor

Oni bai y byddai’n achosi problem ddifrifol iddynt, mae’n rhaid i’ch cyflogwr roi amser i ffwrdd o’r gwaith i chi ar gyfer gwasanaeth rheithgor.

Gallent gael dirwy am ddirmyg llys os byddant yn gwrthod rhoi amser i ffwrdd o’r gwaith i chi ar gyfer gwasanaeth rheithgor, hyd yn oed os ydych chi’n hunangyflogedig.

Os na fydd eich cyflogwr yn rhoi amser i ffwrdd o’r gwaith i chi ar gyfer gwasanaeth rheithgor

Gallwch chi ofyn am gael gohirio eich gwasanaeth rheithgor os bydd hyn yn digwydd. Bydd yn dal yn rhaid i chi ei gyflawni rhywbryd yn y dyfodol.

Gallwch chi geisio trafod gyda’ch cyflogwr i gytuno ar amser i wneud eich gwasanaeth rheithgor sy’n well i’r ddau ohonoch.

Gweld a allwch chi gael eich talu tra byddwch chi’n gwneud gwasanaeth rheithgor

Dylech edrych ar eich contract cyflogaeth i weld a fydd eich cyflogwr yn eich talu am yr amser y byddwch yn ei gymryd i ffwrdd o’r gwaith i wneud gwasanaeth rheithgor. 

Os na fydd eich cyflogwr yn eich talu, gallwch chi hawlio arian yn ôl gan y llys i wneud iawn am rywfaint o’ch colledion ariannol.

Gallwch weld sut mae hawlio arian yn ôl ar gyfer gwasanaeth rheithgor ar GOV.UK.

Os yw eich cyflogwr yn eich diswyddo oherwydd eich bod yn gwneud gwasanaeth rheithgor

Fel arfer, bydd eich diswyddiad yn ‘annheg yn awtomatig’, sy’n ei gwneud yn haws i herio’ch sefyllfa. Nid yw eich diswyddiad yn annheg yn awtomatig os gofynnodd eich cyflogwr i chi geisio cyflawni eich dyletswydd rheithgor rywbryd eto, ond ni wnaethoch gais i’w ohirio.

Os na fydd eich cyflogwr yn gadael i chi gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith

Dylech ddechrau drwy siarad â’ch cyflogwr. Efallai y byddwch chi’n gallu datrys y broblem drwy esbonio pam mae angen amser i ffwrdd o’r gwaith arnoch. Gallwch weld sut mae siarad â’ch cyflogwr am broblem.

Os ydych yn cael eich trin yn annheg neu’n cael eich diswyddo am gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith

Ni ddylai eich cyflogwr eich trin yn annheg na’ch diswyddo am gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith pan mae gennych chi’r hawl i wneud hynny.  

Gallwch weld beth i’w wneud os yw eich cyflogwr yn eich trin yn annheg.

Hefyd, ni ddylai eich cyflogwr wahaniaethu yn eich erbyn. Mae hyn yn golygu eich trin yn annheg am resymau sy’n gysylltiedig â phwy ydych chi, er enghraifft bod yn fenyw neu fod yn anabl. Gallwch weld a yw eich problem yn y gwaith yn enghraifft o wahaniaethu.

Os bydd eich cyflogwr yn eich diswyddo am gymryd amser i ffwrdd o’r gwaith pan mae gennych chi’r hawl i’r amser hwnnw, dylech weld sut i herio’ch diswyddiad.