Penderfynu beth i’w wneud pan fyddwch chi’n gwahanu

Pan fyddwch chi’n gwahanu wrth eich partner, mae yna bethau y bydd angen i chi eu datrys.

Gallai'r partner rydych chi'n gwahanu oddi wrtho neu wrthi fod yn ŵr, yn wraig neu’n bartner sifil i chi – hyd yn oed os nad ydych chi’n ysgaru neu’n dod â’ch partneriaeth sifil i ben ar unwaith. Mae'n rhaid i chi fod wedi bod yn briod am flwyddyn o leiaf cyn y gallwch chi ysgaru neu ddod â’ch partneriaeth sifil i ben.

Gallai hefyd fod yn bartner rydych chi'n byw gydag ef/hi neu mae gennych chi blant gydag ef/hi, ond nad yw'n ŵr, yn wraig nac yn bartner sifil i chi.

Pan fyddwch chi’n gwahanu wrth eich partner, efallai y bydd angen i chi ddatrys pethau fel:

• ble fydd eich plant yn byw a pha mor aml y byddant yn gweld y rhiant nad ydynt yn byw gydag ef/hi

• ble rydych chi’n mynd i fyw

• sut i rannu unrhyw arian neu eiddo rydych chi'n eu rhannu

• a fyddwch chi'n gallu fforddio talu'r biliau unwaith y byddwch chi’n byw ar wahân

Os ydych chi’n y DU fel dibynnydd ar fisa eich partner, bydd angen i chi hefyd wirio a allwch chi aros –  gwiriwch os gallwch chi aros yn y DU ar fisa ar ôl gwahanu neu ysgaru.

Peidiwch â theimlo dan bwysau i wneud penderfyniad nad yw'n iawn i chi. Bydd gennych siawns well o ddod i gytundeb os byddwch chi'n aros nes eich bod chi'n barod i siarad.

Pwysig

Os yw’ch partner yn gwneud i chi deimlo’n bryderus neu os ydych yn teimlo dan fygythiad, dylech gael cymorth

Peidiwch â cheisio cytuno beth i’w wneud am eich cartref heb siarad â rhywun yn gyntaf. 

Os ydych yn fenyw a bod cam-drin domestig yn effeithio arnoch chi, gallwch ffonio Refuge ar 0808 200 0247 neu ddefnyddio gwasanaeth sgwrsio ar-lein Cymorth i Fenywod unrhyw bryd. 

Os ydych yn ddyn a bod cam-drin domestig yn effeithio arnoch chi, gallwch ffonio’r Llinell Gyngor i Ddynion ar 0808 801 0327 rhwng 10am a 5pm o ddydd Llun tan ddydd Gwener.

Os nad ydych yn sicr beth i’w wneud nesa, cysylltwch â’ch swyddfa Cyngor ar Bopeth agosaf.

Cytuno ar eich trefniadau gwahanu

Does dim rhaid i chi fynd i’r llys i benderfynu beth i'w wneud pan fyddwch chi’n gwahanu oni bai eich bod chi wir yn methu cytuno â'ch gilydd.

Gall fod yn rhatach ac yn gyflymach i chi wneud y trefniadau eich hunain, ond hyd yn oed os ydych chi'n cytuno, mae'n syniad da siarad â chyfreithiwr.

Os oes gennych blant

Mae'n well cadw trefniadau ynglŷn â phlant yn anffurfiol os gallwch chi.

Mae hyn oherwydd na fydd llysoedd fel arfer yn penderfynu gyda phwy mae plentyn yn byw neu'n treulio amser os ydyn nhw'n credu y gall y rhieni ddatrys pethau rhyngddynt. Caiff hyn ei alw’n 'egwyddor dim gorchymyn'.

Serch hynny, fel arfer bydd angen i chi fynd i’r llys os: 

• ydych chi’n poeni am ddiogelwch eich plant

• ydych chi neu’ch plant wedi wynebu cam-drin domestig

• ydych chi'n teimlo'n fregus neu'n cael eich rheoli gan eich cyn-bartner

• ydych chi wedi rhoi cynnig ar gyfryngu a dal yn methu â chytuno 

• nad yw’ch cyn-bartner yn gadael i chi weld eich plant

Cynhaliaeth plant

Mae’r ddau ohonoch chi’n gyfrifol am gost gofalu am eich plant ar ôl i chi wahanu – hyd yn oed os nad ydych chi’n briod neu mewn partneriaeth sifil.

Os mai chi yw'r rhiant sy'n symud allan, efallai y bydd yn rhaid i chi dalu cynhaliaeth i'r rhiant sy'n gofalu am y plant.

Fel arfer, mae'n well os gallwch chi drefnu hyn rhyngoch – caiff hyn ei alw’n ‘drefniant plant teuluol’.

Gallwch chi ddarllen mwy am wneud trefniant cynhaliaeth plant ar GOV.UK. Os ydych chi'n ei chael hi'n anodd dod i gytundeb, gallwch chi ddefnyddio cyfryngwr teulu.

Os na allwch chi ddod i gytundeb eich hunain, gallwch gael help i drefnu cynhaliaeth plant drwy ddefnyddio’r Gwasanaeth Cynhaliaeth Plant ar GOV.UK.

Darllenwch fwy am gynhaliaeth plant.

Penderfynu beth i’w wneud â’ch cartref

Ychydig iawn o amgylchiadau sydd lle gall eich partner eich gorfodi i adael eich cartref. Ni allant newid y cloeon na’ch gorfodi i adael, felly ceisiwch gymryd amser i weld beth rydych chi'ch dau ei eisiau a'i angen.

Darllenwch beth i’w wneud os yw eich partner yn ceisio eich gorfodi i adael.

Fel arfer, bydd angen i chi benderfynu os:

• oes un ohonoch chi’n aros yn y cartref tra bod y llall yn symud allan

• yw’r ddau ohonoch chi’n symud allan ac yn dod â'ch contract meddiannaeth i ben, neu'n gwerthu'ch cartref

• oes un ohonoch chi’n prynu cyfran y llall fel eu bod nhw'n berchen ar y cartref

• yw’r ddau ohonoch chi’n aros yn y cartref ac yn byw bywydau ar wahân

Bydd yr hyn a wnewch yn dibynnu ar yr hyn y gallwch ei fforddio ac os oes gennych blant.

Gallai hefyd ddibynnu ar a oes gennych hawliau i aros yn y cartref ar ôl i chi wahanu.

Darllenwch fwy ynglŷn â beth sy’n digwydd i’ch cartref pan fyddwch chi’n gwahanu.

Rheoli eich arian

Efallai y byddwch chi a'ch cyn-bartner yn gallu cytuno rhyngoch sut i rannu eich arian. Hyd yn oed os gwnewch chi hynny, mae'n syniad da siarad â chyfreithiwr ar ôl i chi benderfynu beth rydych chi eisiau ei wneud.

Pan fyddwch chi'n penderfynu sut i rannu'ch arian, bydd angen i chi gyfrif faint o arian sydd gennych chi mewn cyfrifon banc neu gymdeithas adeiladu, cynilion neu fuddsoddiadau.

Bydd angen i chi hefyd gynnwys unrhyw ddyledion rydych chi'n eu rhannu, fel cardiau credyd neu fenthyciadau.

Darllenwch sut i rannu eich arian a’ch eiddo pan fyddwch chi’n gwahanu.

Os nad ydych chi’n credu bod gennych ddigon o arian

Efallai y byddwch chi’n gallu hawlio budd-daliadau i helpu gyda'ch costau byw. Er enghraifft, gallech gael help i dalu'ch treth gyngor, rhent neu forgais.

Gwiriwch pa fudd-daliadau y gallwch eu derbyn.

Os ydych chi’n briod neu mewn partneriaeth sifil

Gallwch chi ofyn am gymorth ariannol wrth eich cyn-bartner cyn gynted ag y byddwch yn gwahanu. Caiff hyn ei alw’n ‘gynhaliaeth briodasol’ sef taliad rheolaidd i'ch helpu i dalu biliau a chostau byw eraill. Ni allwch gael cynhaliaeth briodasol os nad oeddech chi'n briod neu mewn partneriaeth sifil.   

Dysgwch fwy am sut i drefnu cynhaliaeth briodasol. 

Efallai y byddwch chi hefyd yn gallu cael help i dalu eich rhent neu forgais.  

Pwy sydd angen gwybod eich bod chi wedi gwahanu

Os ydych chi'n talu’r dreth gyngor, dylech chi ddweud wrth eich cyngor lleol - byddwch chi'n talu llai os ydych chi'n byw ar eich pen eich hun.

Bydd angen i chi hefyd ddweud wrth eich cyngor lleol eich bod chi wedi gwahanu os ydych chi'n cael Budd-dal Tai neu ostyngiad y dreth gyngor.

Os ydych chi'n derbyn budd-daliadau, gallai bod yn rhan o gwpwl effeithio ar faint rydych chi'n ei dderbyn. Dylech chi ddweud wrth y swyddfa sy'n delio â'ch hawliad eich bod chi wedi gwahanu cyn gynted â phosib - mae gan y rhan fwyaf o fudd-daliadau ddyddiad cau o 30 diwrnod.

Os ydych chi'n derbyn credydau treth, dylech chi ddweud wrth Gyllid a Thollau Ei Fawrhydi o fewn 30 diwrnod.

Talu am gyfreithwyr

Fel arfer, bydd angen i chi siarad â chyfreithiwr rywbryd wrth i chi wahanu. I helpu i gadw eich biliau cyfreithiol yn is, dylech chi wneud y canlynol:

• ceisio cytuno gymaint ag y gallwch â'ch cyn-bartner cyn i chi fynd at gyfreithiwr

• darllen gymaint ag y gallwch am wahanu – gallwch edrych ar-lein neu fynd i’r llyfrgell

• edrych i weld os oes unrhyw gyfreithwyr lleol i chi sy’n cynnig cyngor am ddim

• gofyn i’ch cyfreithiwr a fyddant yn gweithio am ffi sefydlog - fel hyn, byddwch chi wastad yn gwybod yn union faint y bydd yn rhaid i chi ei dalu

Darllenwch fwy am yr help y gallwch ei gael gyda chostau cyfreithiol. 

Cymorth cyfreithiol

Efallai y byddwch chi’n gallu cael cymorth cyfreithiol i dalu am gyfryngu pan fyddwch chi’n gwahanu, ond mae’n anodd ei gael ar gyfer ffioedd cyfreithwyr – hyd yn oed os ydych chi ar fudd-daliadau.

Fel arfer dim ond os ydych chi neu'ch plant wedi dioddef cam-drin domestig y gallwch chi gael cymorth cyfreithiol. Mae cam-drin domestig yn cynnwys ymddygiad sy’n rheoli, fel eich atal rhag tynnu eich arian eich hun allan.

Gwiriwch os gallwch chi gael cymorth cyfreithiol ar GOV.UK

Os ydych chi’n barod i ddod â’ch priodas neu bartneriaeth sifil i ben

Gallwch chi ddechrau ysgariad neu ddod â phartneriaeth sifil i ben os ydych chi wedi bod yn briod neu mewn partneriaeth sifil ers blwyddyn o leiaf.

Pan fyddwch chi’n ysgaru, bydd yn helpu os ydych chi a’ch cyn-bartner eisoes wedi cytuno ar beth fydd yn digwydd i’ch plant, eich arian a’ch eiddo.

Os nad ydych chi’n cytuno, efallai y bydd yn rhaid i chi fynd i’r llys er mwyn i farnwr wneud penderfyniad ynglŷn â'r hyn y dylech chi ei wneud. Caiff hyn ei alw’n ‘wrandawiad llys’.

Gallwch ddod o hyd i ffyrdd o ddod â’ch priodas neu bartneriaeth sifil i ben.